Kutnowska Równina Krzemowa 

Electricians of the Kutno 'Silicon Plain'

Opracowanie prof. Tadeusza Witkowskiego

Elektrotechnicy Kutnowskiej "Równiny Krzemowej"

Poligrafia s.j

ISBN 83-87222-26-7

 

Mazowiecka Wyższa Szkoła Humanistyczno-Pedagogiczna

Wstęp
Orędownicy nauczania..
Twórcy śmiałych projektów..
Czołowi przedstawiciele..
CIE 1931
Galeria
 

Wstęp
 

Równina Kutnowska często traktowana także jako połączenie morenami kutnowskimi Wysoczyzny Kłodawskiej i właściwej Równiny Kutnowskiej obejmuje ziemie od Koła nad Wartą po Sochaczew nad Bzurą, od bagien bzursko-nerskich na południu, po lasy gostynińsko-włocławskie i jeziora kujawskie na północy. Jest to jeden z bardziej urodzajnych regionów rolniczych w Polsce, który charakteryzuje się największym w kraju wskaźnikiem wykorzystania ziemi pod uprawę wynoszącym ponad 80% ogólnej powierzchni.
Istniejący w skorupie ziemskiej krzem w postaci różnych związków również tutaj stanowi główny składnik biologicznie czynnej warstwy - gleby. Właśnie w tym regionie, pozbawionym praktycznie większych kompleksów leśnych oraz akwenów wodnych występujące żyzne gleby widoczne choćby z tras drogowych i kolejowych „wschód-zachód” przebiegających przez te tereny tworzą rozległą „równinę krzemową”.
Nie sposób jest porównywać osiągnięcia ludzi techniki kutnowskiej „równiny krzemowej” z innymi regionami Polski, a tym bardziej w skali światowej np. z „Doliną Krzemową”, najbardziej znanym centrum nowych technologii końca XX w., gdzie szeroko zastosowano kryształy krzemu do rozwoju techniki mikroelektronowej. „Dolina Krzemowa” z wielkim potencjałem intelektualnym o obszarze porównywalnym do Ziemi Kutnowskiej, Gostynińskiej, Łowickiej, Łęczyckiej, Kolskiej czy też Włocławskiej (tj. około 1000 krn kwadratowych) poprzez wiele dziesięcioleci była inkubatorem innowacji technicznych w skali światowej.
Jednakże i ten region może poszczycić się wieloma wybitnymi przedstawicielami nauki i techniki, którzy przyczynili się do rozwoju życia społeczno - gospodarczego Polski. To właśnie na Równinie Kutnowskiej urodzili się m.in. „polski Nobel” - Witold Zgienicki, światowej sławy odkrywca, wielki mecenas nauki polskiej oraz „polski Verne” - Władysław Umiński, powieściopisarz, popularyzator postępu technicznego, założyciel pierwszego kółka lotniczego w Polsce. Stąd
pochodzi „polski Edison” - Stefan Pieńkowski, wybitny fizyk doświadczalny, najbardziej zasłużony dla rozwoju tej nauki w Polsce, wynalazca oryginalnej łukowej lampy fluorescencyjnej, m.in. badacz zjawisk świecenia ciał w wyniku absorpcji promieniowania elektromagnetycznego. Ziemia ta to także dawne gniazdo rodzinne „polskiego Marconiego” - Janusza Groszkowskiego, który jako pierwszy na świecie skonstruował magnetron (lampę mikrofalową) do wytwarzania drgań o bardzo dużej mocy. Osiągnięcia będące udziałem inżynierów i uczonych tego regionu zapisały się szczytnie w historii rodzimej techniki, w tym elektrotechniki, szczególnie w dwudziestym wieku. Jednakże określenie tego okresu jako „wieku elektryczności” jest dziś coraz rzadziej używane do scharakteryzowania XX stulecia. Kosmiczny, jądrowy, cybernetyczny, a od niedawna biotechnologiczny - oto nowe epitety, które bardziej imponują współczesnemu człowiekowi, symbole wielkich osiągnięć nauki i techniki. Ale prawdą jest, że w historii XX stulecia pierwszoplanową rolę odegrała właśnie energia elektryczna, od której zależy praktycznie cała technika XX wieku.
Elektrotechnika w szerokim znaczeniu tego słowa jest w dalszym ciągu wizytówką postępu i rozwoju techniczno-ekonomicznego poszczególnych krajów i regionów gospodarczych. Elektrotechnika obejmuje zagadnienia związane z wytwarzaniem, przesyłaniem i rozdziałem energii elektrycznej, a także przetwarzaniem jej na inne rodzaje energii np. mechaniczną świetlną ciepln chemiczną. Rozwój elektrotechniki umożliwił elektryfikację przemysłu, transportu, rolnictwa i innych dziedzin współczesnego życia, wpłynął na rozwój telekomunikacji i środków masowej informacji (radio, telewizja, telefonia, telegrafia), a szczególnie elektronicznej techniki obliczeniowej i systemów informatycznych. Postęp w elektrotechnice przyczynił się do automatyzacji procesów sterowania i zarządzania produkcją, organizacjami gospodarczymi i administracją kraju, a więc czynności wchodzących w zakres intelektualnej działalności człowieka.
Dzieje elektrotechniki omawianego regionu to działalność wielu przedsiębiorstw przemysłu elektrotechnicznego z fabryką żychlińską na czele, tworzą je tradycje szeregu szkół średnich i wyższych, historia legendarnego już mostu elektrycznie spawanego na rzece Słudwi, czy też górującego do niedawna nad Równiną Kutnowską najwyższego masztu anteny radiowej na świecie.

 

W pracy przedstawiono ponad 100 wybitnych i zasłużonych „w bardzo szerokim tego słowa znaczeniu” elektrotechników urodzonych lub pracujących w omawianym regionie. Autor czasami nieznacznie wychodzi poza jego granice wzbogacając treść o sylwetki inżynierów związanych z pobliskim regionem wybitnie zasłużonych dla techniki w celu bardziej komplementarnego przedstawienia danej tematyki. Przedstawiono także sylwetki wybitnych ludzi nauki i techniki, którzy urodzili się lub zmarli poza granicami naszego kraju, a ich związek z tym regionem był nieraz epizodyczny. Dotyczy to np. Tadeusza Okszy-Orzechowskiego, organizatora jednego z największych przedsięwzięć w zakresie budowy linii telegraficznych na świecie w końcu XIX w., czy też bardzo zasłużonego w tej dziedzinie Karola Brzozowskiego. Ten czasami krótki kontakt osobisty z omawianym regionem stanowił nieraz bardzo istotne wydarzanie w życiu prywatnym niektórych elektrotechników np. biorących udział w historycznej Bitwie nad Bzurą.
„Elektrotechnicy” prezentowani w niniejszym opracowaniu zapisali piękne karty w historii elektryki polskiej. Ks. Józef Osiński uznawany jest ogólnie za autora pierwszej ojczystej książki z zakresu elektryczności, a tym samym pierwszego polskiego elektryka. Wśród nich znaleźli się współzałożyciele stowarzyszeń naukowo-technicznych, w tym również Stowarzyszenia Elektryków Polskich (SEP), organizatorzy nauki polskiej, autorzy pionierskich prac z zakresu elektryfikacji Polski. Wspomina się o nich jako o pionierach polskiego przemysłu aparatów, maszyn elektrycznych i transformatorów oraz elektryfikacji i automatyzacji procesów produkcyjnych. Zasłużyli się wybitnie dla rozwoju polskiego przemysłu tele - i radiotechnicznego. Są wśród nich profesorowie i rektorzy wyższych uczelni w Polsce, na których byli organizatorami m.in. katedr maszyn i aparatury elektrycznej. To również wybitni projektanci i konstruktorzy maszyn elektrycznych, których liczne wynalazki zostały opatentowane. Napisali dziesiątki książek oraz setki publikacji, a także byli redaktorami krajowych czasopism naukowo-technicznych.
Jednym elektrotechnikom przyniosła sławę praca zawodowa, w której zajmowali się problemami z natury bardziej ogólnymi jak elektryfikacja miast i okręgów kraju, w przypadku prof. G. Sokolnickiego, czy organizacją podwalin polskiego przemysłu maszyn elektrycznych, co jest główną zasługą inż. Z. Okoniewskiego. S. Śliwiński chociaż zajmował się szeroko problemem elektryfikacji cukrowni, zasłynął jako autor pierwszych w Polsce prac z zakresu automatyki elektrycznej oraz projektowania systemów informacyjnych kontroli produkcji. Dla innych pasją życiową była ścisła i czasami bardzo wąska specjalizacja, dzięki której zyskali duże uznanie. Dla prof. E. Jezierskiego były to transformatory, a dla prof. H. S. Kozłowskiego „kwadratowe blachy” w silniku asynchronicznym. Położyli ogromne zasługi dla rozwoju SEĘ pełniąc w nim bardzo odpowiedzialne stanowiska m.in. prezesów, a także przewodniczących różnych komisji. W dowód swej pracy w SEP oraz za zasługi dla rozwoju polskiej „elektryki” niektórzy z nich otrzymali tytuły członków honorowych tego stowarzyszenia.
Przedstawione sylwetki elektrotechników stanowią jedną z pierwszych grup zawodowych zasłużonych dla omawianego regionu. Związane jest to głównie z rolą jaką odgrywają ludzie postępu naukowo-technicznego w życiu współczesnym. Kim byli ci ludzie, najlepiej odzwierciedlają słowa profesorów J. Trojaka i K. Wołkowińskiego, którzy we wspomnieniach pośmiertnych tak napisali o swoim nauczycielu profesorze Gabrielu Sokolnickim: „Okres obecny ma małe zrozumienie dla indywidualnych bohaterów i dla czasów, które z obecnej pozycji kwitujemy jako prymitywne. Okres, w którym żył i działał profesor Gabriel Sokolnicki, zgodnie z prawdą dziejów wyniósł ludzi o wiekiej sile wyobraźni, ludzi, którzy położyli podwaliny pod dzisiejszą wiedzę i dzisiejsze zdobywanie horyzontów poza horyzontami”.
Opracowanie jest kilkunastokrotnym streszczeniem hiepublikowanej pracy o tym samym tytule autorstwa Tadeusza Witkowskiego. Jego wydanie wiąże się z 200 rocznicą śmierci ks. Józefa H. Osińskiego - pierwszego elektryka polskiego oraz 125 rocznicą urodzin prof. Gabriela Sokolnickiego, pioniera elektryfikacji Polski.