POCHODZENIE SPOŁECZNE STUDENTÓW

 

 

 

Kazimierz Kolbiński, Marek Lepa

 

Pierwsi studenci rekrutowali się głównie z Warszawy. Bardzo mała była liczba studentów z tzw. prowincji.
Pochodzenie społeczne studentów, które do 1939 r. zasadniczo się nie zmieniało było według danych z roku akademickiego 1936/1937 następujące: pochodzenie inteligenckie (małomieszczańskie, rzemieślnicze) - 75%, robotnicze 8 do 9%, chłopskie - 6 do 7%, klasy posiadające ok. 9%. Są to dane dotyczące Politechniki Warszawskiej, ale w przybliżeniu przedstawiają stan na poszczególnych wydziałach. Zmiany ustrojowe po 1944 r.

spowodowały zmiany w strukturze społecznej studentów uczelni. Znacznie wzrosła liczba studentów pochodzenia chłopskiego i robotniczego, studiujących w Politechnice Warszawskiej (odpowiednio i na Wydziale Elektrycznym). W roku akademickim 1954/1955 podział studentów wg pochodzenia był następujący: pochodzenie inteligenckie 47,4%, robotnicze 33,1%, chłopskie 19,2% inne 0,3%. W latach 1955-1965 nastąpiły kolejne zmiany w składzie społecznym studentów Politechniki Warszawskiej. Młodzież chłopska chętniej studiuje rolnictwo lub pozostaje na Wsi. Zmniejsza się też dopływ kandydatów ze środowisk robotniczych. Wprowadzono preferencje dla młodzieży pochodzenia robotniczego i chłopskie-

 

go przy przyjmowaniu na studia, dzięki czemu oraz dzięki rozwojowi studiów dla pracujących, skład studentów lepiej odpowiadał składowi społecznemu całego społeczeństwa. Tabl. 5.1 obrazuje skład społeczny studentów Politechniki Warszawskiej na studiach dziennych, wieczorowych i zaocznych w latach 1966-1975. Skład społeczny Wydziału Elektrycznego można z dużą dokładnością przyjąć za identyczny.

 

SYTUACJA EKONOMICZNA STUDENTÓW

 

W roku 1931 prof. Leon Staniewicz tak pisał o sytuacji ekonomicznej studentów i przyczynach znacznego przedłużania czasu studiów poza przewidziane programem 4 lata: „...jedną z bardzo ważnych przyczyn stanowią warunki materialne naszej młodzieży akademickiej, zmuszają ją do zarobkowania i powoduje to nie ty1ko uszczuplenie czasu przeznaczonego na studia lecz - co jest bardzo ważne - zmniejsza zdolność studiujących do przyswajania potrzebnej wiedzy, absorbując ich umysły pracą zarobkową”.
Sytuacja ekonomiczna studentów była trudna, zwłaszcza w pierwszych latach po 1920 r. Powracający z wojny studenci i duża część studentów pochodzących z prowincji, nie miała mieszkań i sprawą płącą było stworzenie domów akademickich. Jako pierwszy, powstał taki dom przy ul. Polnej 50 (1916 r.), później domami akademickimi były dawne koszary, zwane koszarami Blocha w Al. Jerozolimskich po południowej stronie wiaduktu mostu Poniatowskiego. Dom przy ul. Ceglanej ofiarował w 1923 r. dla studentów Marian Trippenbach, kilku studentów mieszkało w budynku kuchni przy ul. Koszykowej róg Chałubińskiego, uzyskano również pewną liczbę lokali w całym mieście. Rozwijają działalność Bratnie Pomoce, a Komitet Rektorów uzyskuje poważną pomoc ze strony Ministerstwa Spraw Wojskowych, tj. 2-, 3-miesięczne pobory dla urlopowanych z wojska, zaopatrzenie kuchni itp. Również pomoc dla studentów organizuje Sejm i Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Pomoc przychodzi również ze strony Amerykańskiego Wydziału Rachunkowego w żywności i odzieży. W owym czasie rozpoczęto budowę pierwszego budynku kolonii przy Pl. Narutowicza wzdłuż ulicy Grójeckiej, który został wykończony w roku akademickim 1923/1924. Pawilon Centralny ukończono w roku 1930. Ustanowiono również w pierwszych latach stypendia ze środków państwowych, a również źródeł prywatnych. Stypendia były zwrotne i należało je spłacić w ratach po zakończeniu studiów (w ciągu 12 lat). Stypendia wynosiły do 1925 r. 90 zł miesięcznie, a następnie do 1939 r. - 120 zł. Otrzymywano je przez 10 miesięcy w roku. Istniały również stypendia połówkowe (60 zł/mies.). Według posiadanych danych, np. kasa im. Mianowskiego wypłaciła stypendium roczne w wysokości 400 zł na rok akademicki 1935/1936 studentce Marii Kielanównie.
Przez wszystkie lata międzywojenne bardzo duża liczba studentów, ucząc się utrzymywała się z własnej pracy, co przedłużało oczywiście czas studiów. Tabl. 5.2 podaje źródła utrzymania w roku akademickim 1934/1935.

 


Pierwsze lata po 1945 r. stworzyły specjalne warunki pracy studentów na Politechnice. Zniesiono opłaty za studia (czesne), ale studenci znaleźli się w trudnych warunkach, tak mieszkaniowych, jak i bytowych. Pr6cz tego, jak wszyscy warszawiacy, musieli stanąć do odbudowy gmachów Politechniki. i Stolicy. Każdy student kończący uczelnię w latach 1946/1948 otrzymywał pieczątkę w indeksie „spełnił obywatelski obowiązek pracy przy odbudowie Politechniki Warszawskiej”.

16 października 1945 Rząd wydał dekret o powołaniu delegatów ministra oświaty do spraw młodzieży. Delegaci ci mieli czuwać nad akcją pomocy gospodarczej i zdrowotnej dla studentów.
W 1953 r. wszystkie te sprawy po skasowaniu urzędu delegatów przeszły w ręce uczelni.
W latach 1946-1948 niektóre resorty zaczęły fundować stypendia dla studentów. Politechnika Warszawska otrzymała 40 stypendiów od Ministerstwa Odbudowy, 12 od Ministerstwa Komunikacji. W roku akademickim 1947/1948 stypendiów byłoma1o i wynosiły 3000-3500 zł (90-150 zł po wymianie). W grudniu 1948 podwyższono stypendia do 7000-9000 tys. zł (210-270 zł). W tym czasie stypendia otrzymywało już 30% studentów uczelni, w czym zapewne mieścili się i elektrycy. W roku akademickim 1952/1953 stypendystów w Politechnice było już 77%. Do stypendiów dołączyły się zasiłki losowe, które w roku akademickim 1953/1954 wyniosły łącznie w skali uczelni 80 tys. zł. Nastąpiło również zróżnicowanie wielkości stypendiów zależnie od: kierunku studiów, rodzaju studiów (inżynierskie czy magisterskie), osiągnięć w nauce itp.
W roku 1959 wprowadzono stypendia fundowane polegające na tym, że student, otrzymując stypendium z zakładu pracy musiał po ukończeniu studiów pracować w tym zakładzie tyle lat, ile lat otrzymywał stypendium. W 1964 r. stypendia fundowane o wysokości przeciętnej 600 zł miesięcznie objęły 46,8% ogólnej liczby studentów.

Wprowadzono w 1959 r. również stypendia stołówkowe i mieszkaniowe, zmniejszając opłaty w stołówce i domach studenckich: W tym roku wprowadzono również ustalenie limitu dochodów uprawniających do pobierania stypendiów, co wpłynęło na zmniejszenie się liczby osób otrzymujących pomoc materialną.
Ważną sprawą dla studentów była również sprawa opieki lekarskiej. W roku 1946 powstała instytucja pod nazwą „Pomoc Lekarska Młodzieży Akademickiej”, która w latach późniejszych została rozbudowana i nazwana Zespół Leczniczo-Profilaktyczny dla Studentów. Od roku 1965 Zespół dysponuje szpitalem na ul. Mochnackiego (80 miejsc) dla studentów wszystkich uczelni warszawskich, a przychodnie uczelniane Politechniki mieszczą się przy ul. Narbutta i ul. Waryńskiego.
W roku akademickim 1975/1976 stypendia pobierało ok. 30% studentów studiów dziennych Politechniki. Podobny procent dotyczył studentów Wydziału Elektrycznego. W porównaniu z latami pięćdziesiątymi wystąpiło zatem poważne zmniejszenie się liczby przyznanych stypendi6w (przy jednoczeF4iym wzroście liczby zasiłków losowych). Wobec wzrostu stopy życiowej społeczeństwa, stypendia przestały być potrzebną formą pomocy, stały się natomiast środkiem pozwalającym na uzyskanie określonego składu społecznego studentów. Zbliżony jest też procent studentów pobierających stypendia w roku akademickim 1980/1981.

 

ORGANIZACJE STUDENCKIE

 

Cały czas od 1915 do 1921 r. lata wojenne i niezwykłych warunków, w jakich znajdował się kraj, były to lata wzmożonej aktywności młodzieży. Trudno obecnie stwierdzić, jakie były liczby studentów elektryków biorących udział w różnych manifestacjach antyniemieckich, ale stwierdzić można na pewno, że ich udział w skautingu (harcerstwie), Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) i wreszcie w wojnie. roku 1918-1921 - był duży. Studenci brali udział w wielu akcjach zbrojnych w obronie Warszawy w 1920 r., w walkach na rubieżach Rzeczypospolitej.
Już w maju 1917 r. odbył się strajk wszystkich uczelni przeciw gwałtom policji niemieckiej, jakich dopuściła się w czasie pochodów 1 i 3 maja. Senat Politechniki zawiesił wówczas zajęcia na czas od 11 do 24 maja, wtedy studenci zdecydowali się przerwać strajk. Ale już 25 maja generał gubernator Beseler wystosował list do rektorów, w którym piętnował postępowanie młodzieży występującej publicznie przeciw władzom niemieckim i zezwalaniu przez rektorów na wiece w uczelniach. W konsekwencji, 22 czerwca Beseler zarządził zawieszenie działalności Politechniki. We wrześniu 1917 r. Politechnika przeszła pod władzę polską, co pozwoliło na jej otwarcie 7 listopada.
W marcu 1918 r. omal nie doszło ponownie do zamknięcia Politechniki z powodu zebrań studenckich w gmachu głównym i podrzucenia do szpita1iwojskowego, który stale się w tym gmachu znajdował, broszur O charakterze antyniemieckim.
W latach 1918-1921 studenci wszystkich uczelni warszawskich są w szeregach powstającego wojska, bronią granic wyzwolonej Ojczyzny, biorą udział w Powstaniach Śląskich. Dokumentem potwierdzającym udział studentów elektryków w wojnie 1918-1921 r. były nazwiska wyryte na tablicach w hallu Politechniki, odsłoniętych 25 listopada 1923 r.
Po odzyskaniu niepodległości, największą liczbę członków miała Młodzież Wszechpolska o programie narodowej demokracji. Było to zgrupowanie polityczne, które w dużym stopniu opanowało wszystkie organizacje powstałe po 1920 r. Najważniejszą z tych organizacji był Związek Narodowy Polskiej Młodzieży Akademickiej. W skład jego organu centralnego, Naczelnego Komitetu Akademickiego, wchodzili przedstawiciele: Młodzieży Wszechpolskiej, Młodzieży Monarchistycznej, Stowarzyszenia Chrześcijańskiej Młodzieży Akademickiej „Odrodzenie”, . a również delegaci Bratniej Pomocy, Akademickiego Związku Sportowego, kół naukowych i wreszcie Korporacji, które przeniosły się do kraju z uczelni zagranicznych. Na bazie tych korporacji powstały po 1921 r. nowe. Studenci Wydziału Elektrycznego byli członkami m. in. Arkonii, Welecji, Jagiellonii, Sarmacji, Aquilonii, Koronji, Varsovii, Sparty, Regii, Maltanii.
W roku 1926 Młodzież Wszechpolska przekształciła się w Obóz Wielkiej Polski, a ten z kolei w Obóz Narodowo-Radykalny, rozwiązany w r. 1934, ale działający nadal nielegalnie. Związek Polskiej Młodzieży Radykalnej, zarejestrowany w roku akademickim 1935/1936, związany byk z obozem Narodowo-Radykalnym CONR.
W roku 1922 powstał na Politechnice Związek Niezależny Młodzieży Socjalistycznej, do którego należeli również elektrycy. W roku 1923 wskutek rozłamu powstał ZNMS „Życie”, a od 1932 r. Organizacja Młodzieży Socjalistycznej „Życie”, która związała się z Komunistycznym Związkiem Młodzieży Polskiej. Do „życia” należało przed wojną 1939 r. wielu elektryków. Kilku z nich po 1945 r. zajmowało poważne stanowiska we władzach, np. Ryszard Wiśniewski, Tadeusz Żarnecki.
Istniały jeszcze organizacje związane z obozem sanacyjnym: Związek Polskiej Młodzieży Demokratycznej i Legion Młodych, o stosunkowo małej liczbie członków, o mniejszym znaczeniu, podobnie jak „Myśl Mocarstwowa”.
Oprócz Bratniej Pomocy, która miała charakter społeczno-samopomocowy i powstała na Politechnice w 1915 r., istniało Towarzystwo Wzajemnej Pomocy Studentów Żydów, utworzone w 1918 r., a zalegalizowanej w 1924 r., już po wprowadzeniu w organizacjach studenckich „numerus clausus”.

Organizacjami o specjalnym charakterze były Koła Prowincjonalne. Powstały one wkrótce po 1920 r. i miały za zadanie podtrzymywanie więzów między młodzieżą pochodzącą z tych samych rejonów kraju oraz samopomoc materialną. Na terenie Wydziału Elektrycznego nie były zbyt aktywne. Koła Prowincjonalne żądały autonomii domów akademickich, walcząc głównie z rygorami porządkowymi. Nie miały wyraźnego oblicza politycznego.
Dokonujące się zmiany ustrojowe w Polsce po 1944 r. zmieniły również oblicze organizacji studenckich. Sytuacja w ruchu studenckim w kraju znalazła odbicie na Politechnice Warszawskiej. Działały: Związek Walki Młodych „Życie”, Związek Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej, Związek Niezależny Młodzieży Wiejskiej „Wici”, Związek Młodzieży Demokratycznej i inne ugrupowania.

W roku 1948 utworzono Związek Młodzieży Polskiej (ZMP) organizację ideowo-polityczną, a w roku 1950 - organizację o charakterze związku zawodowego Zrzeszenie Studentów Polskich (ZSP). Reprezentanci tych organizacji uczestniczyli w pracach Wydziałowych Komisji Stypendialnych, ale o bardzo małym wpływie na ich decyzje. W 1950 r. ZMP uzyskał zgodę Senatu PW na wprowadzenie na posiedzenia Senatu swych przedstawicieli, gdy były omawiane sprawy młodzieży. Analogicznie było w wypadkach Rad Wydziału. Z chwilą gdy z ZMP odeszli starsi, bardziej doświadczeni życiowo studenci, a dominować zaczęli studenci bezpośrednio po maturze, zmalały wpływy ZMP na sprawy ekonomiczne i naukowo-programowe, a na pierwszy plan wysunęło się szkolenie ideologiczne w oparciu o Katedrę Marksizmu. W 1956 r. rozwiązał się ZMP, a ZSP rozszerzyło swą działalność. Skupiło ZSP na Politechnice ok. 80% studentów, a na Wydziale Elektrycznym — w zależności od lat nawet do ok. 90—95% studentów. Działające organizacje: Związek Młodzieży Socjalistycznej (ZMS) i Związek Młodzieży Wiejskiej (ZMW) na Wydziale Elektrycznym nie miały tak dużej liczby członków i skupiały po ok. 20—30% (ZMS) i ok. 10% (ZMW).
W latach sześćdziesiątych starszych studentów zaczęto wprowadzać do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej jako kandydatów, a następnie członków. W 1975 r. Wydział miał największy stopień upartyjnienia studentów w uczelni (24 studentów dziennych studiów było członkami PZPR).
Rada Wydziałowa ZSP (RW ZSP) działająca przez swoje Komisje, a współpracująca z Radami Mieszkańców Domów Studenckich w których mieszkali studenci elektrycy (DS Bratniak i DS Mikrus) organizowała wiele imprez dla swoich członków.

5.9. Dorobek klubu „MIKS”. 1. „Czerwona Róża" - za I miejsce w Ogólnopolskim Konkursie na najlepszy klub studencki (1967, 1970). 2. „Ostroga turystyczna"  (1970) zdobyta w Puszczy Białej. 3. „NikeWarszawska” (1967) - I nagroda za najlepszy klub studencki środowiska.

Prowadzono:

- punkty informacyjne w czasie egzaminów wstępnych,
- konkursy na najlepszą grupę studencką,
- rozwijanie pozaprogramowego ruchu naukowego (Kolo Elektryków),
- działalność propagandowo-informacyjną,
- wielokrotnie nagradzany Klub „Miks” (rys. 5.9),
- szeroką akcję turystyczną przez Klub Turystyki Elektryków „Styki”,
- działania na rzecz rozwoju kultury fizycznej, zakończone zwycięstwami w spartakiadach PW i innych imprezach sportowych,
- akcję wycieczek naukowo-turystycznych,
- współpracę z Radami Wydziałowymi ZSP Wydziałów Elektrycznych innych uczelni technicznych w kraju (narady przedstawicieli Wydziałów Elektrycznych),
- opiekę nad studentami pracującymi,
- współpracę z władzami uczelni w organizacji: Ochotniczych Hufców Pracy, praktyk krajowych i zagranicznych,
- działalność stypendialną i rozdział zasiłków,
- inne formy działalności wśród studentów.

5.10. Metalowy znaczek godła Wydziału - projekt studenta III r. Wydziału Krzysztofa Seferyńskiego w roku akademickim 1967/68 (nagroda w konkursie ZSP - beczka piwa)


RW ZSP była jednym z inicjatorów stworzenia znaczka — godła oraz sztandaru Wydziału (rys. 5.10, 5.11).
W roku 1973 ZSP przekształciło się w Socjalistyczny Związek Studentów Polskich, który kontynuuje i wzbogaca dotychczasowy dorobek ZSP
 

 

5.11. Wręczenie przez Dziekana - prof. Władysława Latka - Sztandaru Wydziału Elektrycznego PW przedstawicielom ZSP, 1970 r.

Wydziału Elektrycznego. Zmniejszyła się jednak liczba studentów należących do SZSP. W roku akademickim 1980/1981 powstały na uczelni nowe organizacje akademickie NZS (Niezależne Zrzeszenie Studentów) i PZA (Polski Związek Akademicki). Szczególnie NZS na Wydziale Elektrycznym znalazł dość dużo sympatyków i członków. W dniu 13 grudnia 1981 r. W związku z wprowadzeniem w kraju stanu wojennego, działalność wszystkich organów samorządowych uczelni została zawieszona.
Na Wydziale zaczęło też działać Koło Stowarzyszenia Elektryków Polskich, grupując ok. 140 pracowników i studentów. Koło to wspólnie z władzami Wydziału organizuje corocznie konkurs na najlepszą pracę dyplomową. Popularne były, organizowane z Kołem Naukowym (Koło Elektryków), studenckie obozy naukowe. Dużym zainteresowaniem wśród studentów cieszyły się wycieczki specjalistyczne do zakładów przemysłowych, seminaria naukowe i odczyty poświęcone szeroko pojętym problemom elektryki.