Historia Elektryki Polskiej

Historia Elektryki Polskiej

tom IV

Stowarzyszenie Elektryków Polskich

Praca zbiorowa

Wydawnictwa Naukowo-Techniczne

Warszawa 1972

History of Electricity in Poland

vol. 4

Polish Electrical Society

Collective work

Scientific and Technical Publications

Warsaw 1972

1. Wzmianka o działalności Edwarda Potempskiego (s.34).

2. Przedmowa

3. Spis treści

Spis treści

Przedmowa . Słowo wstępne	15 19
CZĘŚĆ A. PRZEMYSŁ ELEKTROTECHNICZNY	21
ROZDZIAŁ 1
PRZEMYSŁ ELEKTROTECHNICZNY PRZED ROKIEM 1918 — W. Smoluchowski POCZĄTKI PRZEMYSŁU ELEKTROTECHNICZNEGO WARUNKI POWSTANIA PRZEMYSŁU ELEKTROTECHNICZNEGO NA ZIEMIACH POLSKICH POCZĄTKI POLSKIEGO PRZEMYSŁU ELEKTROTECHNICZNEGO	23 23 27 31
ROZDZIAŁ 2
PRZEMYSŁ ELEKTROTECHNICZNY W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM (1918— 1939) . . . . . OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PRZEMYSŁU ELEKTROTECHNICZNEGO W. Smoluchowski 39 Tworzenie się przemysłu elektrotechnicznego i początkowy jego rozwój (lata 1918— 1929) Kryzys gospodarczy i jego skutki (lata 1930—1983) Ponowny rozwój i koncentracja przemysłu w dużych przedsiębiorstwach (lata 1933— 1929) Interwencjonizm państwowy Kartele Statystyka przemysłu elektrotechnicznego między wojnami Wydawnictwa GUS Inne źródła	39 39 40 48 30 51 52 55 56 59
PRZEMYSŁ MASZYN ELEKTRYCZNYCH — W. Smoluchowski Rozwój techniczny konstrukcji maszyn elektrycznych i ich zastosowania Silniki trójfazowe asynchroniczne Inne maszyny elektryczne Produkcja oboczna Producenci maszyn elektrycznych Ogólna charakterystyka przemysłu maszyn elektrycznych Dane liczbowe przemysłu maszyn elektrycznych Wartość i wielkość produkcji Handel zagraniczny Pracownicy i ich zarobki	66 66 67 73 76 76 77 85 85 86 86
PRZEMYSŁ TRANSFORMATORÓW L. Zienkowski PRZEMYSŁ APARATÓW ELEKTRYCZNYCH — W. Smoluchowski. Rozwój techniczny konstrukcji aparatów elektrycznych Aparaty wysokiego napięcia Aparaty niskiego napięcia Przyrządy pomiarowe Kondensatory elektroenergetyczne Aparaty dźwigowe i trakcyjne Aparaty elektryczne dla motoryzacji Aparaty elektromedyczne	88 94 94 95 113 119 125 126 129 130
OGÓLNE OMÓWIENIE BRANŻY APARATÓW ELEKTRYCZNYCH - W. Smoluchowski Dane statystyczne Ogólna charakterystyka	133 133 135
PRZEMYSŁ SPRZĘTU INSTALACYJNEGO I OPRAW OŚWIETLENIOWYCH - W. Żemajtis Sprzęt instalacyjny Charakterystyki sprzętu instalacyjnego Wytwórnie sprzętu instalacyjnego Oprawy oświetleniowe	137 137 141 145
PRZEMYSŁ KABLI I PRZEWODÓW - J. Unrug Powstawanie przemysłu Stan przemysłu w okresie międzywojennym Stosunki rynkowe Przemysł podczas wojny	149 149 153 158 161
PRZEMYSŁ AKUMULATORÓW - J. Unrug Powstawanie przemysłu akumulatorowego Stan przemysłu akumulatorowego w okresie międzywojennym Zaopatrzenie kraju w akumulatory w okresie międzywojennym Przemysł akumulatorowy w okresie wojny	162 162 164 167 168
PRZEMYSŁ OGNIW I BATERII - J. Unrug Powstanie przemysłu ogniw i baterii Stan przemysłu ogniw i baterii w okresie międzywojennym . Zaopatrzenie kraju w ogniwa i baterie w okresie międzywojennym Przemysł ogniw i baterii w okresie wojny	170 170 171 173 174
PRZEMYSŁ ELEKTROTERMICZNY - L. Zienkowski . . Grzejnictwo bytowe Grzejnictwo przemysłowe	176 176 179
PRZEMYSŁ ŹRÓDEŁ ŚWIATŁA - W. Smoluchowski Rozwój techniczny światła elektrycznego Poziom techniczny fabrykacji żarówek w Polsce . Fabryki żarówek w Polsce Rozmiary łącznej produkcji żarówek Kand a polityka cen Organizacja gospodarki świetlnej	181 181 184 188 190 193 193
PRZEMYSŁ ELEKTROTECHNICZNY W POLSCE LUDOWEJ	195
CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA - L. Zienkowski . . Stan w chwili wyzwolenia Struktura organizacyjna przemysłu elektrotechnicznego . Rozbudowa bazy produkcyjnej Rozwój produkcji Zaplecze techniczne i naukowe Technologia produkcji Perspektywy dalszego rozwoju	195 195 197 200 203 206 209 212
PRZEMYSŁ MASZYN ELEKTRYCZNYCH - L. Zienkowski Maszyny elektryczne o mocy ułamkowej Silniki indukcyjne o mocy 0,8—100 kW . . . . . . Silniki indukcyjne o mocach 100—1 000 kW Maszyny prądu stałego malej i średniej mocy Maszyny synchroniczne małej i rednieI mocy Maszyny wielkiej mocy Różne	213 215 219 224 226 230 230 243
PRZEMYSŁ TRANSFORMATORÓW - L. Zienkowski . Tranformatory suche Transformatory olejowe o mocy 20—1 600 kVA Transformatory średnich i dużych mocy o napięciach do 66 kV Transformatory dużej mocy na napięcia 110 kV i wyższe . . Transformatory specjalne	243 246 249 250 251 255
PRZEMYSŁ PRZEKSZTAŁTNIKÓW - L. Zienkowski . Prostowniki rtęciowe Prostowniki półprzewodnikowe Przekształtniki tyrystorowe	257 259 260 262
PRZEMYSŁ APARATÓW ELEKTRYCZNYCH - L. Zienkowski Aparaty wysokiego napięcia Wyłączniki Rozłączniki Odłączniki Przekładniki Odgromniki Bezpieczniki wysokiego napięcia Urządzenia laboratoryjne wysokiego napięcia Rozdzielnice Kondensatory elektroenergetyczne Aparaty niskiego napięcia Styczniki Wyłączniki samoczynne prądu przemiennego Odłączniki i przełączniki Aparatura dźwigowa Przekaźniki Rozdzielnice Aparatura przeciwwybuchowa Aparatura trakcyjna . Aparatura do tramwajów . Aparatura do lokomotyw elektrycznych sieciowych Aparatura do jednostek pociągowych Aparatura do lokomotyw spalinowo-elektrycznych Aparatura do trakcji elektrycznej przemysłowej Wyposażenie elektryczne wagonów osobowych Przyrządy pomiarowe . . Wyroby różne	263 264 266 270 271 273 277 280 281 283 287 290 293 297 299 301 303 307 310 313 314 314 317 317 317 317 318 330
PRZEMYSŁ SPRZĘTU INSTALACYJNEGO I OPRAW OŚWIETLENIOWYCH - W. Żehiczjtis Okres okupacji . Lata 1945—1965 Charakterystyka produkcji	331 331 332 335
PRZEMYSŁ KABLI I PRZEWODÓW - J. Unrug Odbudowa przemysłu Rozwój przemysłu . Zarząd przemysłu, organizacja zbytu i zaplecze techniczne Zarząd przemysłu . Organizacja zbytu Centralne Biuro Konstrukcji Kablowych Baza Budowy Maszyn Kablowych	340 340 342 347 347 348 348 349 349
PRZEMYSŁ AKUMULATORÓW - J. Unrug Początki organizacji przemysłu akumulatorów po wojnie Ukształtowanie się przemysłu akumulatorów kwasowych Powstawanie przemysłu akumulatorów zasadowych Specjalizacja, wzrost produkcji i postęp techniczny Biuro Konstrukcyjne Akumulatorów. Centralne Laboratorium Akumulatorów i Ogniw	349 349 351 352 352 356
PRZEMYSŁ OGNIW I BATERII - J. Unrug Początki organizacji przemysłu ogniw i baterii po wojnie Ukształtowanie się przemysłu ogniw i baterii Specjalizacja, wzrost produkcji i postęp techniczny	357 357 358 358
PRZEMYSŁ ELEKTROTERMICZNY - L. Zienkowski . . . . . . Grzejnictwo bytowe Grzejnictwo przemysłowe . Zaplecze techniczne	361 361 362 370
PRZEMYSŁ ŹRÓDEŁ ŚWIATŁA - W. Smoluchowski Zniszczenia wojenne Rozwój techniczny źródeł światła po 1945 r. Przemysł źródeł światła w PRL Lata 1945—1946 Lata 1947—1949 Lata 1950—1955 Lata po 1955 r. Organizacyjna zależność przemysłu lampowego od władz zwierzchnich . Statystyka	370 370 371 373 374 375 377 378 379 383
HISTORIE NIEKTÓRYCH FABRYK	387
WSTĘP FABRYKI MASZYN ELEKTRYCZNYCH I TRANSFORMATORÓW - H. S. Kozłowski FABRYKA MASZYN ELEKTRYCZNYCH INDUKTA WYTWÓRNIA MASZYN ELEKTRYCZNYCH ELEKTROBUDOWA FIRMA POLSKIE TOWARZYSTWO ELEKTRYCZNE FABRYKA MASZYN ELEKTRYCZNYCH CELMA W CIESZYNIE ZAKŁADY EMIT WYTWÓRNIA APARATÓW ELEKTRYCZNYCH K. I W. PUSTOŁA ORAZ WYTWÓRNIA ELEKTROTECHNICZNA KAZIMIERZA PUSTOŁY WYTWÓRNIA MASZYN ELEKTRYCZNYCH INŻ. H. S. KOZŁOWSKI ZAKŁADY DOLMEL WE WROCŁAWIU ZAKŁADY KONSTRUKCYJNO-DOŚWIADCZALNE PRZEMYSŁU MASZYN ELEKTRYCZNYCH KOMEL FABRYKA TRANSFORMATORÓW I APARATURY TRAKCYJNEJ ELTA W ŁODZI FABRYKI APARATÓW ELEKTRYCZNYCH — L. Zienkowski ZAKŁADY WYTWÓRCZE APARATÓW WYSOKIEGO NAPIĘCIA A-1 IM. G. DYMITROWA W WARSZAWIE. ZAKŁADY WYTWÓRCZE APARATURY ROZDZIELCZEJ A-10 W MIĘDZYLESIU ORAZ ICH POPRZEDNICY Fabryka Aparatów Elektrycznych K. Szpotański i S-ka, Sp. Akc. - lata 1918-1945 . Pierwsza Państwowa Fabryka Aparatów Elektrycznych - lata 1945-1948 Zakłady Wytwórcze Aparatów Wysokiego Napięcia A-1 im. G. Dymitrowa - lata 1949-1965 Zakłady Wytwórcze Aparatury Rozdzielczej A-10 - lata 1951-1965 KRAJOWY PRZEMYSŁ ELEKTRYCZNY 5KW SP. AKC. (S. KLEIMAN, I SYNOWIE, WARSZAWA) FABRYKA ELEKTROTECHNICZNA INŻ. ADOLFA HORKIEWICZA FABRYKA ERA WE WŁOCHACH POD WARSZAWĄ Polskie Zakłady Elektrotechniczne Era Sp. Akc. - lata 1921-1945 Zakłady Wytwórcze Przyrządów Pomiarowych Era - lata 1948-1966 FABRYKI SPRZĘTU INSTALACYJNEGO I OPRAW OŚWIETLENIOWYCH - W. Żemajtis Zakłady Elektrochemiczne Bracia Borkowscy Fabryka Żyrandoli Elektrycznych A. Marciniak Sp. Akc. w Warszawie Fabryka Artykułów Elektrotechnicznych inż. Stefan Ciszewski i S-ka oraz Eltra - Bydgoszcz FABRYKI KABLI I PRZEWODÓW - J. Unrug Bydgoska Fabryka Kabli Krakowska Fabryka Kabli Fabryka Kabli im. M. Buczka w Ożarowie Mazowieckim Fabryka Przewodów Energetycznych w Będzinie FABRYKI AKUMULATORÓW I OGNIW — J. Unrug Zakłady Akumulatorowe Piastów — Zakład K-8 (dawniej Zakłady Akumulatorowe Systernit „Tudor Sp. Akc.) Fabryka Akumulatorów Bielsko-Biała — Zakład K-9 (dawniej Polskie Towarzystwo Akumulatorowe Petea Sp. Akc.) Poznańskie Zakłady Elektrotechniczne Alco Zakład K-6	387 388 388 392 396 398 405 412 415 416 420 423 427 427 427 433 434 435 436 439 440 440 442 443 443 449 452 456 456 459 464 467 468 468 471 472
Zakłady Wytwórcze Ogniw i Baterii Centra — Zakład K-7 (dawniej „Centra Zakłady Przemysłowe W. Tonwszewski) Zakłady Wytwórcze Ogniw i Baterii Elektron — Zakłady K-11 (dawniej „Daimon" Polska Fabryka Ogniw i Baterii — Starogard). FABRYKA ŻARÓWEK W PABIANICACH W. Smoluchowski.	473 475 476
CZĘŚĆ B. HISTORIA ROZWOJU INSTALACJI ELEKTRYCZNEJ WSTĘP	481 483
ROZDZIAŁ 5 INSTALACJE ELEKTRYCZNE W OKRESIE DO 1918 R. — W. Żemajtis PIERWSZE INSTALACJE ELEKTRYCZNE W ŚWIECIE POCZĄTKI INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH NA ZIEMIACH POLSKICH SYSTEMY INSTALACJI Budownictwo mieszkaniowe Budownictwo przemysłowe	485 485 486 488 491
ROZDZIAŁ 6 INSTALACJE ELEKTRYCZNE W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM (1918—4939) ORAZ W OKRESIE OKUPACJI (1939—1945) W. Żemajtis PRZEDSIĘBIORSTWA INSTALACYJNE ZLECENIE ROBÓT INSTALACYJNYCH SYSTEMY INSTALACJI Budownictwo mieszkaniowe Budownictwo przemysłowe	493 493 495 500 501
ROZDZIAŁ 7 INSTALACJE ELEKTRYCZNE W POLSKIEJ RZECZYPOSPOLITEJ LUDOWEJ - T. Bratkowski PIERWSZE LATA PO WYZWOLENIU ROZWÓJ STOŁECZNYCH I CENTRALNYCH ORGANIZACJI PROJEKTOWYCH ZAPLECZE BADAWCZO-DOŚWIADCZALNE Zakład Elektryki Instytutu Techniki Budowlanej Zakład Badań i Doświadczeń Zjednoczenia Przedsiębiorstw . Robót Elektrycznych Elektromontaż Postęp techniczny Działalność w dziedzinie przepisów i normalizacji ROZWÓJ STOŁECZNYCH I CENTRALNYCH ORGANIZACJI WYKONAWCZYCH Przedsiębiorstwa instalacji elektrycznych Zjednoczenie Przedsiębiorstw Robót Elektrycznych Elektromontaż Zjednoczenie Przedsiębiorstw Robót Kolejowych OŚRODKI POZAWARSZAWSKIE Białystok Bielsko-Biała Częstochowa	505 505 508 519 519 520 522 531 533 533 535 537 538 538 538 539
Gdańsk Kielce Łódź Nowa Huta Olsztyn Opole Poznań Rzeszów Szczecin	540 542 542 544 544 545 546 547 548
ROZDZIAŁ 8 ROZWÓJ ELEKTROTECHNIKI W NIEKTÓRYCH DZIEDZINACH - W. Żemajtis	551
ELEKTROTECHNIKA OKRĘTOWA Zarys rozwoju okrętowych instakicji elektrycznych na świecie Okres międzywojenny (1918—1939) Elektrotechnika okrętowa w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej ELEKTROTECHNIKA TEATRALNA Okres do 1918 r. Okres międzywojenny (1918—1939) Elektrotechnika teatralna to Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej ELEKTROTECHNIKA KINEMATOGRAFICZNA Wykaz źródeł. Skorowidz nazwisk	551 551 552 555 561 561 563 565 568 571 585

PRZEDMOWA

W czerwcu 1959 r., w czterdziestą rocznicę powstania Stowarzyszenia E1ektryków Polskich, odbył się XII Walny Zjazd Stowarzyszenia Elektryków Polskich, który dokonał przeglądu prac SEP i jego roli w rozwoju elektryki polskiej.
Stwierdziliśmy wówczas, jak wielu już odeszło z tych, którzy byli pionierami polskiej myśli elektrotechnicznej, kształcili kadry polskich elektryków, kładli fundament pod polską energetykę, polski przemysł elektrotechniczny, telekomunikację, trakcję elektryczną, tworzyli plany elektryfikacji i walczyli z obcym kapitałem, eksploatującym nasze dobra narodowe i pracę polskiego robotnika.
Stwierdziliśmy również, jak wiele świadectw o pracy elektryków polskich jej wynikach zaginęło bezpowrotnie i jak szybko zaciera się pamięć o tym,
co zdziałano przed kataklizmami wojennymi, zwłaszcza zaś przed okupacją Polski przez hitlerowskiego najeźdźcę, kiedy to zostały zburzone lub spłonęły
warsztaty pracy i wszystko co było z nimi związane i kiedy zginęło tak wielu wartościowych ludzi.
Nie możemy przede wszystkim pozwolić na to, aby zatarł się w pamięci fakt, że elektrycy polscy kierowali się zawsze ideą postępu. Już na Ogólnopolskim Zjeździe Elektrotechników w Warszawie w dniach 7, 8 i 9 czerwca 1919 r., na którym zostało powołane do życia Stowarzyszenie Elektryków Polskich, podjęto między innymi znamienne uchwały o upaństwowieniu komunikacji telefonicznej, w sprawie upaństwowienia źródeł energii i w sprawie wywłaszczenia gruntów pod budowę elektrowni i linii elektrycznych. W 1929 r. na progu ciężkiego okresu gospodarczo-ekonomicznego, zdając sobie sprawę z niemocy ówczesnego rządu, z braku inicjatywy w kierunku rozbudowy przemysłu, elektrycy polscy zrzeszeni w SEP postanowili sprawy rozwoju przemysłu elektrotechnicznego i energetyki ująć w swe ręce. Plany te, wykonywane w ramach pracy społecznej członków SEP, tylko częściowo mogły być wprowadzone w życie, przeszkodzie pełnej ich realizacji stanął wówczas brak środków finansowych i brak zrozumienia i pomocy ze strony rządu.

W 1937 r. elektrycy polscy brali czynny udział w I Kongresie Inżynierów we Lwowie i razem z innymi rzucili hasło o konieczności likwidowania wyzysku kraju przez kapitał zagraniczny, o konieczności wprowadzenia nowych postępowych metod i środków ratowania gospodarki narodowej wobec grożącego bankructwa gospodarki kapitalistycznej, wreszcie o konieczności oparcia gospodarki narodowej na metodach planowania.
Podczas ostatniej wojny światowej z myślą o przyszłości i odbudowie zniszczonego przez hitlerowskiego najeźdźcę kraju w pracach nad planami odbudowy przemysłu I energetyki przewodzili elektrycy polscy, w podziemiu w kraju i na” obczyźnie,
Powstałe wówczas plany rozwoju energetyki w Polsce stały się podwaliną pod dynamiczny rozwój przemysłu i energetyki w nowych warunkach w Polsce Ludowej. Urzeczywistniły się plany SEP z 1919 r. upaństwowienia przemysłu elektrotechnicznego i energetyki, a Rząd Polski Ludowej w tej dziedzinie korzystał z pracy społecznej elektryków zrzeszonych w SEP - w stowarzyszeniu, które już w 1929 r. chciało wziąć udział w rozbudowie gospodarki narodow4
Biorąc to wszystko pod uwagę, XII Walny Zjazd SEP podjął jednomyślną uchwalę o konieczności jak najstaranniejszego zgromadzenia wszystkiego, dotyczyło elektryki na ziemiach polskich, uznając, że jest to ostatnia chwila, kiedy można zebrać i utrwalić to, co pozostało w postaci dokumentalnej i w pa- mięci ludzkiej, a czego niedługo nie będzie można już odtworzyć.
Wykonując tę uchwalę, Zarząd Główny SEP powierzył Komisji Historycznej SEP zgromadzenie materiałów, uporządkowanie ich i wydanie „Historii elektryki polskiej”, obejmującej całość jej dziejów - jej zaczątki na ziemiach polskich pod zaborami, jej okrzepnięcie w niepodległym państwie w okres międzywojennym i jej bujny rozwój w Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej.
Zamierzenia te znalazły żywy oddźwięk wśród członków Stowarzyszenia. Dzieło, które oddajemy do rąk Czytelników, jest owocem wieloletniego wysiłku setek kolegów, specjalistów we wszystkich dziedzinach elektryki, zwłaszcza starszej generacji; dzięki ich pełnej zapału i ofiarnej pracy Komisja Historyczna mogła zrealizować powierzone jej zadania.
Inicjatywa Stowarzyszenia Elektryków Polskich spotkała się z poparcia Prezesa Rady Ministrów, który udzielił Stowarzyszeniu poparcia finansowego.
„Historia elektryki polskiej” składa się z pięciu tomów:

I -„Nauka, piśmiennictwo i zrzeszenia”,

II „Elektroenergetyka”,

III - „Elektronika i telekomunikacja”,

IV - „Przemysł i instalacje elektryczne”,

V „Trakcja elektryczna”
Polska Ludowa dba o wszystkie pomniki narodowej kultury i cywilizacji w myśl założenia, że „bez przeszłości nie ma przyszłości”, kultywuje przeszłości, by na jej fundamentach budować lepszą socjalistyczną przyszłość narodu.
„Historia elektryki polskiej” będzie fundamentem dla rozbudowy polskiej elektryki we wszystkich jej dziedzinach: nauce, piśmiennictwie, energetyce, przemyśle elektrotechnicznym i elektronicznym, telekomunikacji i trakcji. jak również dla działalności społecznej rozwijającej się i ogarniającej coraz szersze rzesze elektryków polskich.
Syntetycznie ujęte dzieje elektryki polskiej, wielkie osiągnięcia na tym polu, jak również nieuniknione błędy przeszłości mogą ułatwić wytyczenie kierunków jej dalszego rozwoju.
W pracach swoich Komisja Historyczna, wobec braku dokumentów, często opierała się na wspomnieniach członków SEP. Pamięć ludzka, szczególnie w od- niesieniu do dawnych zdarzeń, może być zawodna i nie obejmować całości poruszanych zagadnień.
Wszystkich tych kolegów, którzy dostrzegą łuki i usterki, prosimy uprzejmie O nadsyłanie uzupełnień lub sprostowań w postaci wypowiedzi lub odpowiednich dokumentów, za co już teraz serdecznie dziękujemy. Nadesłane materiały staną się uzupełnieniem „Historii elektryki polskiej” i będą przechowywane w archiwum SEP.

KOMISJA HISTORYCZNA
STOWARZYSZENIA ELEKTRYKÓW POLSKICH

Warszawa, luty 1971 r.

"....

Mimo to, gdy w lutym 1907 r. ruszyła produkcja w Cyrkonie, wyniki były początkowo bardzo nierówne. Czas świecenia żarówki wynosił raz kilkanaście, a raz prawie tysiąc godzin; pompy próżniowe, wystarczające do żarówek węglowych, nie gwarantowały dostatecznej próżni w bańce żarówki metalowej, a konieczność wykonywania licznych operacji ręcznie, zamiast automatycznie wpływała również ujemnie na ich jakość. Jednak kierownictwo techniczne fabryki w osobach inżynierów K. Woyzbuna, E. Potempskiego, St. Pietraszkiewicza i M. Sołtana potrafiło zlikwidować wiele z pierwotnych usterek i w 1914 r. produkowano wg [1.20] 600 000 żarówek rocznie, a według E. Potempskiego [1.17] — nawet 4 000 żarówek dziennie. Znaczną część tej produkcji (do 75U/o) wywożono w głąb Rosji. Znamienny dla konserwatyzmu partnerów rosyjskich przy tych transakcjach jest fakt, że na życzenie części odbiorców, którzy żądali w żarówkach włókna węglowego, Cyrkon wykonał w latach 1908—1912 pewną liczbę takich żarówek.
Fabryka warszawska zatrudniała przed pierwszą wojną światową ponad 200 pracowników, co dało powód do wygłoszenia przez E. Potempskiego [1.17] twierdzenia, że pierwszą dziedziną elektryczności, w której powstała fabryka polska, było oświetlenie elektryczne, a w innych dziedzinach były tylko warsztaty.
O wysokich kwalifikacjach personelu inżynierskiego świadczy fakt, że inż. Michał Pereświt-Sołtan, wydalony z granic Królestwa Polskiego za działalność polityczną i oświatową, został natychmiast zaangażowany przez fabrykę żarówek węglowych w Sztokholmie, która powierzyła mu zorganizowanie produkcji żarówek z włóknem metalowym, a następnie kierownictwo tego działu.
W czasie wojny brak surowców, utrata rynku rosyjskiego i zniszczenia dokonane przez ustępujące z Warszawy wojska spowodowały unieruchomienie fabryki Cyrkon, ale już w 1920 r. podjęto w niej ponownie pracę.
Nazwa firmy Cyrkon może sugerować, że do żarników używano drutu cyrkonowego. E. Potempski [1.17] wyjaśnia, że w patentach stosowano nazwę „lampa cyrkonowa”, ale cyrkon stanowił tylko produkt przejściowy w pewnym stadium fabrykacji, na żarniki używano zaś drutu wolframowego.

..."