Herbarz Rycerstwa Polskiego

Ciekawostka

porównaj

Ogończyk

Odwiedź miasto Odrowąż

EX MORAVIA ducens genus, vm providi et facundi, in varium serinonem proclivi.

Ród wywodzący się z Moraw, mężowie przezorni i wymowni, skłonni do mowy popędliwej

Jan Długosz, Inagnia, 20

Opisanie herbu

Ma być w polu czerwonym strzała biała, z końcami na obie strony zakrzywionymi. W hełmie ogon pawi, a w nim tenże herb, przecież na bok obrócony.

Kasper Niesiecki, Herbat VII. 23

Legenda herbowa

Maż jeden sławny w Morawie, w cudzej ziemi z pogany o sztukę strzelał z łuku. potem z nimi za pasy chodził i dziwnych sztuk rycerskich z sobą próbowali. On poganin widząc, że nań szczęścia z mocy nic miał, przed monarchą krainy onej. znając laskę pańską: dlatego że mu się z każdym nieprzyjacielem fortunnie w potrzebach zdarzało, chcąc i nad onym górę otrzymać, o szczudłki z nim przed cesarzem czynić chciał. On z gniewu mając to sobie za zelżywość. uchwycił go za gębę. która mu z wąsem i nosem oderwawszy, na strzałę wetknął i ukazał panu, który wzgardziwszy onym oszpeconym poganinem, dał temu za wieczny upominek onej jego zwierzchności nad nim strzałę przez wąs przewleczoną i nazwał go Odrzywąs, aż per corruptionem sermonis Odrowąż po ten wiek.

Kasper Niesiecki, Herbarz, VII, 24

Herbowni

BĘBNOWSKI * BIAŁACZOWSKI * BŁASZKOWICKI * BUCHTA * BURKACKI * CEDROWSICI* CHLEWICKI * CHREPTOWICZ * CHWAŁKOWSKI * DURACZ * GODOWSKI * GÓRSKI * GOSTWICKI * JACZYNIC * JELEŃSKI * KAMIEŃSKI * KAPUSTA KNIAŹ* KARŚNICKI *KIETLIŃSKI * KONECKI * KRZYSZKOWSKI * KULIŃSKI * KURZAŃSKI * LITAWOR * ŁUSKINA * MIESZKOWSKI * MELŻECKI * MINKIEWICZ * MNIEWSKI * PACANOWSKI * PAWŁOWICZ * PĘKALSKI * PIENIĄŻEK * PŁOSZOWSKI * PNIEWSKI * POTEMPSKI * POTRYKOWSKI * PRUSZKOWSKI * PRZED-WORSKI * PTASZYŃSKI * SIEDLNISKI * SPROWY * STRASZ * SZCZEKOCKI * SYPNIEWSKI * SZYDŁOWIECKI * WANIKOWSKI * WERDA * WILKOŃSKI * WIZGERD * WOLSKI * WYSOGKI * ŻABA *ZARNOWSKI

Małachowski, Wielądko i inni następujące familie podają, jako tego herbu używające:

ABRATOWICZ * MINOSKI * PRZEDWOJEWSKI * WILKOWSKI * WISSOGERD * WYSSEGERD

Kasper Niesiecki, Herbarz. VII, 45

Z kompendiów heraldycznych

Odrowąźowie co brali udział w Szydłowcu, w Górze, w Chlewiskach i indziej, wiele ich ludźmi rycerskimi, senatory możnymi, różne skrypta wspominają... Chrzysztofa Szydłowieckiego kasztelana sędomirskiego, podkanclerzego koronnego, sieradzkiego, gostyńskiego starostę, wspominają historyje, czego potwierdza bitwa malowana u Świętego Franciszka w Krakowie w krużganku. Ten zebrawszy wielki poczet sług, sąsiadów i szlachty ruskiej, poraził dwadzieścia tysięcy Tatarów w roku 1512.

Dom Pieniążków starodawny, którzy od tychże przodków z Szydłowieckimi idą, jako to dowodnie skrypta niektóre o nich i listy opowiadają. Był Pieniążek Szydłowiecki, który się w drobnych pieniążkach, ut tabulator, rad kochał, albo był barzo w skarby bogaty..,

Dom Chlewickich, którzy jednej dzielnice z Szydłowieckimi byli... Dom Straszów starodawny i znaczny, piszą się de Białaczew w tym wieku, przedtem de Kościelniki... W Turczech Ibraimek Strasz wieku naszego był znacznym i wziętym u pogan, przez którego poselstwa wszytkie do Polski odprawowali; był wzięty w młodych leciach i poturczon, zostawił tam tylko jedną córkę, był dom znaczny wieku mego w krakowskiem i sandomierskiem województwie.

Bartosz Paprocfd, Herby, 506. 607. 516

Chreptowicz herbu Odrowąż. w Księstwie Litewskim. Od Wyszegierda czy Wyszegierta swój początek wzięli, który pierwszy na siebie i na swoich sukcesorów przyjął herb Odrowąż ...

Tego znać trzech wnuków było. Wyszegierd, którego potomstwo jeszcze i po dziś dzień dawne przodków swoich Wyszegierdow imię na siebie utrzymuje. Drugi Jan Littawor starosta nowogrodzki i marszałek litewski w roku 1499.

Do jednego Odrowąsa

Niezwyczajne Polakom robi ten pan bryzę,

Cudze wąsy odziera, swoje własne strzyże,

Bodajże kędy za świat co czynią przepłochy,

W cnotach i włosach polskich przepadły te Włochy.

Lepiejby przy czuprynie swoje wąsy trzymać Niż gołą gębę w cudzej peruce odymać.

Wacfaw Potocki, Poczet herbów, 213

Do Jegomości Pana Pieniążka skarbnika przemyskiego

Niech w Polszcze jak chce pieniędzy nie stanie,

Wy się nie bójcie tego, przemyślanie,

Bo gdy wasz skarbnik w skarbnicy usiędzie, Choćby najpustsza, zaraz pieniądz będzie.

Wacław Potocki, Fraszki 51

Silva rerum

O Krzysztofie Szydłowieckim

Szydłowiecki herbu Odroważ ... Krzysztof, kasztelan krakowski, godny człek, mądrych jako to Erazma Roterodania estymator. Kupił Opatów u biskupa lubuskiego, tam leży. Na wiedeńskim monarchów zjeździe od Zygmunta króla polskiego interesa promował. Ofiarowanego tytułu ..principis imperii" od cesarza nie akceptował. Córka jego jedyna. Elżbieta, była za Mikołajem książęciem Radziwiłłem wojewodą wileńskim, marszałkiem i kanclerzem w. litewskim.

Piotr Chmielowała, Zbiór herbów, 338.

O Prokopie Pieniążku i rycerstwie polskim pod Pskowem 1582 r.

Pode Pskowem roku 1582, gdy już obaczyli dziurę w murze niemałą, którą przez dwa dni z dział strzelając uczynili, tam wszystko rycerstwo poczęło się do szturmu ochotnie napierać, nie chcąc utraty próżnej prochów psować, którego o małe być baczyli, a po insze do Polski daleko słać było. bo Ostrowa dobywając wiele go wypsowano. Owa na szczęścies w jedną dziurę Polacy, do drugiej się Węgrzy obrócili. Tam ten Pieniążek kawaler, mając chorągiew białą, krzyż na niej według zwyczaju rycerzów jerozolimskich. Kwoli królowi panu swemu i sławie nieśmiertelnej, jako bywalszy prostym serca dodając, wezbrał się przed nimi na mury do onej dziury. O czyni słysząc w drugich rotach rycerstwo chędiwie się z nim nagotowali. A tych ja tu imiona, jako je wiedzieć mogę, krótko wspomnę. A naprzód ci, którzy byli własnymi sługami króla jego mości: Stanisław Międzychodu i brat jego rodzony Łukasz. Wojciech Sobieski .samotrzeć, Matyaszek i Czechowski słudzy jego. Marka Sobieskiego słudzy dwa, Drzemalik z domu Wręby. Gdeszyński Chrzysztofz domu Gozdawa, Pichowski z domu Nowina. Andrzej Trębacz Lech. Jan Kopaczewski postrzeleń. Kłodnicki. Chodorowski. Stryjowski, słudzy jego dwa. Stanisław Słotwiński. Puszkarz.

Woluntarii:

Chrzysztof  Cikowski z domu Radwan. Mikołaj Sienieński. Sebastyan Dąbrowski, słudzy jego czterej. Korzyński. Zebłemski, słudzy jego dwa. Piotr Chlewicki Odroważ zabit. Malcher Słatkowski. Bogusławski Malcher pisarz z kanceleryi.

Z roty hetmańskiej Jana Zamoyskiego, z domu Jelita, wiele ochotnych było, ale zahamowani od hetmana, a do inszvch posług obróceni, tylko Stanisław Orchowski z domu Rawicz.. Hetmana nadwornego Jana Zborowskiego z domu Jastrzębiec:

Walenty Tczewski, Jan Bieńkowsłd, Zagórski, Chilnetecki...

Roty samego kawalera Pieniążka towarzysze: ChrzysztofBieniecki bywał rotmistrzem pieszym przedtem. Brat jego młodszy tamże zabit. Jan Albin Czech. Kasper Rajter w twarz postrzelon. Stanisław Kampanowski zabit. Stanisław Tęczyński, Chrośnia Mazur zabity umarł potem. Starowski od Melsztyna, Łęczycki. Jeziorowski. Słudzy tegoż kawalera Pieniążka właśni: Jan Olszowski, Jakub Dębieński, Jerzy Berkan Prusak herbu Gieczew, Stanisław Szalewski od Chęcin, Wolfangus Farkasz Węgrzyn Peter, Gorlicki, Gdyński, Floryan Koznicki z domu Nowina. Jan Frant Krakowczyk umarł tamże. Ostrowski umarł tamże, Piotrowski umarł tamże, Wołczyński pacholę,

Kacper Niesiecki, Herbarz VII, 85-86

Werdowie herbu Odrowąż

Już drugie sto lat płynie, jak z domu Werdów .starostwo rawskie nie wychodziło, którzy sokoła z rozszerzonymi skrzydłami zażywali. Ale za ich zacne merita i przysługi królom, panom swoim, ojczyźnie i ludziom zacnym, byli przyjęci do herbu Odrowąża od ichmościów panów Szydtowieckich. którzy w Polszcze wielkiemi bywali senatorami, o czym i przywileje i ludzi wielkich listy szeroko świadczą. Król świętej pamięci Zygmunt l silą spraw ekspediował przez dzielność Werdów. Król [Zygmunt] August, szczęśliwie niegdy panujący, do poselstwa w cudze kraje Werdów

zażywał.

Jan karol Dachnowski. Herbarz rkps BK 474, k 52

Odrowąż... Ten klejnot przyjął w Horodłu Wyzgierd. Wyzgierd Dowoynowicz 1401 podpisał się do unij. Piotr Wyzgierd, koniuszy trocki 1588... Jan Wyzgierd, sędzia ziemski wileński. Mikołaj Wyzgierd, podkomorzy upitski. Wspomina go konstytucyja roku 1613. Synowie jego: Krzysztof Wyzgierd, cześnik upitski, żołnierz odważny. Mikołaj Wyzgierd, cześnik także upitski. Hieronim Wyzgierd, rotmistrz powiatowy 1651.

Tegoż klejnotu używa dom Litaworów Chreptowiczów w Wielkim Księstwie Litewskim i na Wołyniu. Daniel Litawor miał syna Iwana, Iwan Jakuba, Jakub Bogdana Chreptowicza, którego to jest potomstwo: Bazyli Bogdanowicz Chreptowicz 1491 odprawowat poselstwo do Moskwy; od niego idą Chreptowicze Boharyńscy na Wołyniu. Litawor Bogdanowicz, 1492 marszałek wielkiego księcia litewskiego Aleksandra, podaniem miecza i laski na W. Księstwo Litewskie podniósł, 1499 z inszymi pany do więzienia moskiewskiego, nad Wiedruszą wzięty, dostał się, wybawiony z niego 1508. Litawor, wojewoda nowogrodzki, miał za sobą księżniczkę Olszańską, zostawił córkę, która szła za Kmitę. Umarł 1495. Jan Litawor Chreptowicz, syn marszałka, był posłem do Moskwy. Przywilej odnowienia unij między Koroną i Wielkim Księstwem Litewskim nazywa go marszałkiem nowogrodzkim. Fiedor Bogdanowicz Litawor Chreptowicz, podskarbi Wielkiego Księstwa Litewskiego, umarł 1495. Syn Fiedora, Jurij Chreptowicz władyka włodymirski, archiepiskop połocki, umarł 1555. Leży w Polocku. Syn jego, przed stanem duchownym miany, Iwan Juriewicz Chreptowicz, umarł 1566, pochowan w Nowogródku. Miał za sobą Skuminównę, z której zostawił syna Adama. Adam Iwanowicz Chreptowicz, podkomorzy nowogrodzki, fundował bazylianów w Nowogródku. Miał za sobąKomajewską, zostawił z niej synów: Jerzego, Aleksandra, Ostafieja i córkę Helenę.,,, Sypniewscy w województwie brzeskim z Podgórza. Jan Sypniewski do Wielkiego Księstwa Litewskiego przeniósł się pierwszy.

Wojciech Wijuk Kojakwicz. Herbarz, 184-186

Z wywodu szlachectwa

Brześć Kujawski, Roki ziemskie, 2211425 r.

Miroszek Jaskółka wniósł skargę przeciwko Pawłowi z Przybranowa, ponieważ mi powiedziałeś: Jako nie wiem, kim

jesteś, kmieciem czy szlachcicem", i Paweł to samo zeznał Miroszkowi mówiąc: „i teraz to mówię, nie wiem, kim

jesteś". Jaskółka zaś powiedział: Jako jestem po ojcu z herbu Odrowążów a po matce Ostoja", i zapytany przez pana

podsędka i innych przy tym zasiadających, czy mógłby więcej herbów wymienić, odpowiedział: „Jako chcę wymienić,

jeśli prawo mi to nakaże" (i z tego powodu muszą stanąć przed panem sędzią na rokach).

Władysław Semkowicz, Wywody szlachectwa, 17—18

Wiersze na herb i rodowców

Stanisław Odrowąż wojewoda ruski Odrowąż stawny, ten zszedł za naszej pamięci;

Wierzę, że mu i w niebie pewnie radzi święci, Bo tu będąc na świecie, wszystkim się zachował,

Sławy swej z poczciwością nawięcej pilnował.

A także by snadź miał być każdy stan poczciwy,

Pomnieć na swą powinność, póki jedno żywy.

Bo rychlejby ze cnoty każdemu służyli,

Niż z muszonej niewolej, łajać czołem bili.

Mikołaj Rej, Pręsto ze Zwierzyńca, 14

Wawrzyniec Krawiec. Muzyka jego: Duda grała na dudach w chorągwie, Matyasz na serbskich skrzypicach, trębacz trzeci, a Jan Brzechwa chorągiew trzymał...

Bartosz Paprocki, Herby, 512-513

Starania Albrychta Stanisława Radziwiłła kanclerza wielkiego litewskiego o województwo nowogródzkie dla Jerzego Chreptowicza

11 kwietnia 1646 r.

Na poprzedniej audiencji u króla otrzymałem chorąźostwo dla Gosiewskiego. A kiedy przyszedłem do podpisu, król odłożył tę rzecz do dnia następnego. Tymczasem dworzanin Pac wcześniej uzyskał podpis brata. Kiedy następnego dnia postanowiłem przedłożyć przywilej królowi, ten tak ciężko zaniemógł, że śmierci oczekiwano prawie przed drzwiami. Sprawę tę odłożono więc do 16-go. Napisałem wtedy do króla liścik, w którym skarżyłem się na nietrwałość laski królewskiej. Obraził się król na mnie i aby mnie więcej rozgniewać, co do województwa nowo­gródzkiego, które mi dla Chreptowicza obiecał dać i własnoręcznie podpisał, postanowił zmienić decyzję i ogłosił, że oddaje je innemu, a mianowicie wojewodzie mścisławskiemu. Poczekałem do następnego dnia i przez kanclerza koronnego oznajmiłem, że przyniosę przywilej nowogródzki i pokażę go królowi. Jeśli zaprzeczy, że go nie podpisał, jak o tym zapewniał, wówczas zaraz podrę go w najdrobniejsze kawałki i pożegnawszy króla, odejdę dodając pewne słowa, które może mu się nie spodobają. Król jednak opamiętał się, pomny na swe dobre zasady: co gniew podyktował, trzeźwa myśl naprawiła. Po śmierci Sapiehy, wojewody nowogródzkiego, oddał województwo Chreptowiczowi, a po nim wakujące w Pamawie Denhoffowi, kasztelanowi derpskiemu.

AlbrychtS. Radziwiłł, Pamiętnik, II, 491

Glos Jaśnie Wielmożnego Imci Pana Michała Odrowąża Straszą, podsędka ziemskiego radomskiego, posła województwa radomskiego i sędziego sejmowego na sesyi sejmowej dnia 27 maja roku 1790 miany Najjaśniejszy Królu Panie Mój Miłościwy! Prześwietne skonfederowane Rzplitej Stany!

Tak sądzę i sądzić inaczej nie mogę, tylko każdy tę nader ważną Sejmu teraźniejszego epokę, z swym pospołu imieniem wiekom następnym podający, oglądać się musi i powinien: co też o mniejszych czynach sądzić będzie bezstronna potomność? Kolej ta niedarowanym sposobem przyjść musi. Naganiamy omyłki przodków, naganiać będzie Potomność nasze; poprawiamy a czasem psujemy roboty ich, poprawiać albo psuć będą nasze. Przodkowie podobno by snadne z swoich dzieł usprawiedliwić się przed nami mogli. My jeżeli przed Potomnością usprawiedliwić się chcemy, innej na to nie mamy drogi, tylko uprzedzić to, co może zapsuł sejm drugi; naprawić, co zburzył zapał, przesąd i własna miłość; w tym bowiem nam już przy mawiać zaczyna jeszcze żyjący Naród, tym obawiam się, aby nas nie naznaczyła historia u tych, co po nas będą...

Mikołaj Strasz, Glos... bm. J 790

O Duraczach plebejskiego pochodzenia, którzy nieprawnie szlachtą się kreowali Duracz, tego pan Lubomirski, kasztelan wojnicki, wziął bel od poddanego swego za chłopca do posług. Dorą ojca jego zwano, a że oracz beł ociec, a syn poganiał, stąd pan wojnicki od oracza, de oracz, nazwał tego chłopca. A że miał przyczynę swą, że żadnego w folwarkach swych nie miewał ślachcica, tylko chłopskiego rodu urzędnik, przeto i tego miał też włodarzem na folwarku u Dobczyc. Tam zdóbeł się beł. Miał żonę ze wsi chłopównę, z którą miał syna, nakładał mu na szkołę. Beł ten to podpiskiem w grodzie krakowskim, potem prokutatorkiem. Pojął beł pana Sokolowę dziewkę z krakoski ziemie. Zabito go beło dla szczekactwajego w Krakowie, choć beł na smyntarz uciekł do kościoła Panny Maryjej anno 1626. Zostało potomstwo jego...

Duracz drugiej familijej plebeanorum zwał się Walenty, rudnik w Opactwie Wąchockim na kuźnicy za Szydłowcem. Ten królowi Stefanowi kował kule do Moskwy z inszymi kuźnikami, do tego motyki i rydle, i insze. Ten zbogacicł się beł z kuźnic. Kupieł beł Sadek, wioskę pod Szydłowcem, Odrowąźem pieczętował się (tym, co panowie

Chlewiccy), potomstwa jego kilkoro jest.

Walerian .Nekanda Trepka, Uber chamorum. 128-129

O Imci Panu Karolu Chreptowiczu, pisarzu ziemskim grodzieńskim Tandem [1761 r.] zbliżał się czas sejmu, na który pojechałem, wziąwszy z sobąKorytyńskiego, sekretarza nieboszczyka księcia Radziwiłła, chorążego wielkiego litewskiego, który dwie ody Horacyjusza na wiersz polski bardzo pracowicie [przełożył]... Na tenże sejm stanął posłem z Grodna [Karol] Chreptowicz, pisarz ziemski grodzieński, który przedtem był w faworach wielkich [Jerzego] Fleminga, podskarbiego wielkiego litewskiego. Miał go Fleming za człeka bardzo rezolutnego, a w nim ta tylko była rezolucyja, że dufając w potencyją Fleminga, gotów był słowem niedyskretnymjak błotem plusnąć. Ożenił go Fleming z Chreptowiczówną, starościanką werbelską, stoty sieczną panną, chociaż niepiękną, ale wielkiego rozumu; poszła z przymuszenia za niego, ale potem z nim mieszkać nie chciała. Uczynił go Fleming wiecekonomem ekonomii królewskiej, na której jak był sordide skąpy, tak kilkakroć sto tysięcy zebrał kapitału; potem przez samą chciwość zachciało mu się samemu za kontraktem od kamery królewskie) trzymać ekonomią grodzieńską, a przynajmniej jakie klucze ekonomiczne, co Dostrzegłszy Fleming, dysgracyjował go i wiceekonomstwo mu odebrał, a do tego naprawił na niego Eysmoma, Wojskiego grodzieńskiego, człeka popularnego, który odezwał się z pretensyją swoją do dóbr Chreptowicza, pisarza ziemskiego grodzieńskiego, Milkowszczyzny, tamował mu do funkcyji poselskiej, aż mu się musiał Chreptowicz opisać na kompromis, a w tym bardzo był nieostrożny, że na niepewnych przyjaciół swoich zgodził się na superaibitra i na arbitrów, co mu bardzo źle potem wyszło.

Maran Matuszmmz., PamiętnUa. III, 123—124

Szerokie wrota i fortka

Szerokie wrota do dworu bywają, Nazad się z dworu wąskimi stawają.

Jeden pan wielki miał ten dobry obyczaj, że po zdjęciu kresensa i po oddaniu wody po obiedzie siadł dobrą chwilę i sam, jako wielki senator, mówiąc o czymkolwiek poważnie i drugich dyskursów, jako pan baczny, łaskawie słuchając.

Dnia tedy jednego, gdy się stała wzmianka o dworze, każe słuchać i powiedział zdanie jednego zacnego pana, że dwoje wejście jest do dworu, jedne małą fortka, a drugie szeroką bramą; ci wchodzą fortka, co skromnie tylko swą godnostkę niosąc, z małymi dostatkami tam idą; bramą zaś wjeżdżają oni, co karetami, kotczymi, pocztami, gromadami, pierzno, barwiono tam przybywając, dostatkami się hardej wielkimi niż godnością popisują.

Bywa zaś często opaczny obrót rzeczy, że oni, [co] ciasną fortka weszli, szeroką bramą wyjeżdżają za karetami, kotczymi, gromadami, czego wszystkiego zbywszy oni, co to mieli i bramą wjechali, fortka ścisnąwszy się wychodzą ze dworu. I przypomniał przykłady niektóre swego doświadczenia. Konkludował z tego dwie rzeczy: naprzód, że do dwora barziej potrzeba człeka niźli dostatków, druga, że nikt na pana swego narzekać nie może, żeby nie mógł wysłużyć, ale ma narzekać, że służyć nic umiał.

Dwma facwsja polska, 212- 213

Układ opracował Jerzy Wisłocki Wyboru tekstów dokonali: Ryszard Marciniak. Stanisław Potocki, Jerzy Wisłocki. Rysunki herbów wykonał Jiti Nećas. Opracował graficznie Lucjan Piąty.

Herbarz ukazuje się staraniem Biblioteki Kórnickiej PAN, 62-035 Komik i Wydawnictwa Ossolineum we Wrocławiu. Skład tekstu przygotowała Wrocławska Drukarnia Naukowa Wydrukowała Kaliska Drukarnia Akcydensowa na papierze specjalnym z Państwowej Wytwórni Papierów Wartościowych w Warszawie Dochód przeznaczony na konserwację zamku Cena zł 150.- J-4.

ISBN 83-04-02231-1